เจตสิกสงฺคห ปรมตฺถทีปนี

[68] เอวํ จิตฺตงฺคหํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อนุปตฺตํ เจตสิก สงฺคหํ ทสฺเสนฺโต จตูหิ สมฺปโยคลกฺขเณหิ สห วจนตฺถญฺจ สรูปตฺถญฺจ ตาว ทสฺเสตุํ อาทิ คาถมาหฯ ตตฺถ เอกุปฺปาทนิโรธาจเอกาลมฺพณวตฺถุกาติ จตุสฺสมฺปโยคลกฺขณทสฺสนํฯ เจโต ยุตฺตาติ วจนตฺถทสฺสนํฯ เจตสิยุตฺตา เจตสาวา ยุตฺตา เจตสิกาติ ทสฺสนโตฯ ทฺวิปญฺญาสธมฺมาติ สรูปทสฺสนํฯ เจตสิกาติ ปน สิทฺธปท ทสฺสนํฯ ตตฺถ ธมฺมานํ อนาคตภาวสงฺขาตา ปุพฺพนฺตโต อุทฺธํ ปชฺชนํ คมนํ สรูปโต ปาตุภวนํ อุปฺปาโทฯ ชาตีติ วุตฺตํ โหติฯ สพฺเพปิหิ สงฺขต ธมฺมา อนาคตภาวปุพฺพา เอว โหนฺติฯ ตโต ปจฺจยสามคฺคิํ ลภิตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนภาวํ คจฺฉนฺติฯ ตโต นิรุชฺฌิตฺวา อตีตภาวํ คจฺฉนฺตีติฯ นิรุชฺฌนํ นิโรโธฯ สรูปวินาโส ภงฺโค อนิจฺจตา มรณนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ยา จิตฺตสฺส ชาติ, สาเยว ผสฺสาทีนํฯ ยา จิตฺตสฺส ชรา, ยํ จิตฺตสฺส มรณํ, ยํ จิตฺตสฺส อารมฺมณํ วตฺถุฯ ตเทว ผสฺสาทีนนฺติอาทินา เหฏฺฐา วุตฺตนเยน เอโก อุปฺปาโท เอเตสนฺติ เอกุปฺปาทาฯ เอโก นิโรโธ เอเตสนฺติ เอกนิโรธาฯ เอกุปฺปาทาจ เต เอกนิโรธาจาติ เอกุปฺปาทนิโรธาฯ อุตฺตรปเท เอกสทฺทสฺส โลโปฯ เอวํ ปรตฺถปิฯ เอกํ อาลมฺพณํ เอเตสนฺติ เอกาลมฺพณาฯ เอกํ วตฺถุ เอเตสนฺติ เอกวตฺถุกาฯ เอกาลมฺพณาจ เต เอกวตฺถุกาจาติ เอกาลมฺพณวตฺถุกาฯ อาลมฺพณํ ปเนตฺถ เอกจิตฺตสฺสปิ พหุเทว โหติฯ เอกตฺตํปน อุปเนตฺวา เอกํ อาลมฺพณนฺติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[71] วิภาวนิยํ ปน

‘‘เอกโต อุปฺปาโทจ นิโรโธจ เยสํ, เต เอกุปฺปาทนิโรธา’’ติ วุตฺตํฯ ตํ น สุนฺทรํฯ

น หิ เอกกฺขเณ เอกโต อุปฺปาทมตฺเตน เอกุปฺปาทตา อิธ อธิปฺเปตาฯ อถโข วุตฺตนเยเนว อธิปฺเปตาฯ วุตฺตญฺเหตํ มูลฏีกายํ –

เอกกลาปปริยาปนฺนานํ รูปานํสเหวอุปฺปาทาทิปฺปวตฺติโต

เอกสฺสกลาปสฺสอุปฺปาทาทโย เอเกกาว โหนฺตีติฯ

ตตฺรายํ โยชนาฯ เอกุปฺปาทนิโรธาจ เอกาลมฺพณวตฺถุกา จ หุตฺวา เยธมฺมา เจโตยุตฺตาฯ เต ทฺวิปญฺญาสธมฺมา เจตสิกา มตาติฯ ภาวปธานํปิวา เอตฺถ ยุตฺตํฯ วิเสสเนจ นิสฺสกฺกวจนํฯ เอกุปฺปาทนิโรธภาเวน เอกาลมฺพณ วตฺถุก ภาเวนจ เยธมฺมา เจโตยุตฺตาฯ เต ทฺวิปญฺญาสธมฺมา เจตสิกานาม มตา ญาตาติฯ เอตฺถจ เย เจโตยุตฺตาฯ เต เจตสิกาติ วุตฺเต จิตฺตสฺส สหชาตปจฺจยุปฺปนฺนรูปานิปิ ตทายตฺตวุตฺติตาย เอกนฺเตน จิตฺตสมฺพนฺธีนิ หุตฺวา เจโตยุตฺตานิ เจตสิกานิ นาม สิยุํฯ ตสฺมา เตสํ นิวตฺตนตฺถํ เอกุปฺปาทนิโรธาจ, เอกา ลมฺพณวตฺถุกาติ วุตฺตํฯ ตานิหิ จิตฺเตน ขณโต สหุปฺปนฺนานิปิ ภินฺนสนฺตานตฺตา ยา จิตฺตสฺส ชาติ, สาเอว เตสนฺติ อิมํ ลกฺขณํปิ นานุโภนฺติฯ อญฺญํหิ รูปสนฺตานํฯ อญฺญํ อรูปสนฺตานนฺติฯ ผสฺสาทีนํปน อุปฺปาทมตฺตเมว จิตฺเตน สห เอกํ นโหติฯ อถโข นิโรโธปิ อาลมฺพณํปิ วตฺถุปิ สพฺพํ เอกเมวาติ ญาปนตฺถํ เอก นิโรธาทิคฺคหณํ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ น หิ เอวํ อวุตฺเต สกฺกา ตถา ชานิตุนฺติฯ ยสฺมาปน ยถา พหุชนสนฺตโก เอโก โคโณ ติสฺสสฺส โคโณ ทตฺตสฺส โคโณติ เอวํ วิสุํ วิสุํปิ วตฺตพฺโพเยว โหติฯ เอวเมวํ อุปฺปาโท นิโรโธจ เอกสฺมิํ รูปารูปกลาเป เอโกวสมาโนปิ ผสฺสสฺส อุปฺปาโท เวทนาย อุปฺปาโท ปถวิธาตุยา อุปฺปาโท อาโปธาตุยา อุปฺปาโทติ เอวมาทินา นเยน วิสุํ วิสุํปิ วตฺตพฺโพเยวฯ ตสฺมา สุตฺตนฺเตสุ –

เวทนาย อุปฺปาโท ปญฺญายติฯ วโย ปญฺญายติฯ ฐิกาย อญฺญตฺถํ ปญฺญายติฯ สญฺญายฯ สงฺขารานํฯ วิญฺญาณสฺสฯ ลฯ ปญฺญายตีติ วุตฺตํฯ